مقاله چیست؟
مقاله به معنای سخن گفتن، فصلی از کتاب یا رساله و نوشته‌ای درباره موضوعی خاص است. شاید بتوان نامه‌های قائم‌مقام به پسرش و نیز مقالات دهخدا در مجله صوراسرافیل را جزو اولین مقالات مطبوعاتی ایران دانست.در تعریف مقاله مطبوعاتی گفته‌اند: «نگارش و توسعه عقیده و کفر و نظر با استفاده از موضوع خبری و بهره‌گیری از روش‌های صحیح نویسندگی، با رعایت نظمی منطقی و ایجاز، مقاله مطبوعاتی نامیده می‌شود.
از ویژگی‌های مقاله‌های مطبوعاتی، نخست اخباری بودن و سپس ایجاز وکوتاهی آنهاست. مقاله‌های مطبوعاتی باید برای عموم مردم جذاب باشد. اصولاً مقاله در رأس سایر مطالب مطبوعات است، طوری که نویسندگان مقاله‌ها به عنوان عناصر مجرب، آگاه و فرهیخته روزنامه شناخته می‌شوند. در پایان باید اشاره کرد پیدایش مقاله‌نویسی در مطبوعات به زمان ظهور رادیو و تلویزیون و توسعه اطلاع‌رسانی توسط این رسانه‌ها برمی‌گردد. در این زمان روزنامه‌ها مجبور بودند در مقابل این رسانه‌های فراگیر ـ که در کمترین زمان به نقل üاخبار می‌پرداختند ـ به سمت کارکردهای دیگر خود (نقد و نظر درباره اخبار) بروند. از این پس بود که روزنامه‌نگاری به شکل تفحصی آن در اشکال مختلفی نظیر مقاله‌نویسی، کاریکاتور، عکاسی و ... بوجود آمد.
لازم است یادآوری کنیم نویسنده مقاله در حقیقت اندیشه خود را پیرامون یک رویداد می‌نویسد و بدین ترتیب با مکتوب کردن اندیشه خود سعی در ماندگاری آن دارد.
شیوه نگارش مقاله
میل و علاقه به نوشتن، ارایه پیام در مقاله، در نظر گرفتن سلیقه و خواست خواننده، انتخاب درست نشریه با توجه به موضوع و سرانجام اینکه در کجا و برای چه کسانی می‌نویسیم از مواردی است که یک مقاله‌نویس مبتدی باید بیشتر مورد توجه قرار دهد. نکته اساسی در مقاله‌نویسی این است که مقاله خواه دارای سوژه واقعی و خواه دارای سوژه تخیلی، بایستی حاوی پیام که همان خلاصه مقاله و ترسیم‌کننده عقیده شخص نویسنده درباره موضوع است باشد.
کارشناسان روزنامه‌نگاری هشت مرحله را برای نوشتن یک مقاله ترسیم کرده‌اند که این مراحل به ترتیب عبارتند از: 1ـ موضوع‌یابی 2ـ انواع موضوع 3ـ ارزیابی موضوع 4ـ تهیه طرح کلی مقاله 5ـ نام مقاله 6ـ جمع‌آوری اطلاعات 7ـ شروع مقاله 8ـ متن مقاله
1ـ موضوع‌یابی
مقاله بدون موضوع و سوژه معنا و مفهومی ندارد. روزنامه‌نگار حرفه‌ای از هر رویدادی حتی ناچیز و غیرمهم که در اطرافش روی می‌دهد می‌تواند موضوع بسازد. یک مقاله‌نویس حرفه‌ای با استفاده از خاطرات و تجربه‌های شخصی خود و دیگران، بهره‌گیری از نشریات، اخبار رادیو و تلویزیون و حتی آگهی‌های تبلیغاتی، می‌تواند به موضوع‌های بکر وجذابی دست یابد. برای مثال گفت‌وگو با یک راننده تاکسی که خاطره‌ای کوتاه از جبهه‌های جنگ روایت می‌کند یا یک جمله از مادر شهیدی درصف نانوایی و حتی برخی آگهی‌های تبلیغاتی می‌تواند موضوع جالبی را برای خبرنگار ترسیم نماید.
نکته اساسی اینکه هماننند داستان‌نویسی اغلب، موضوع مقاله باید یک کلمه مثل گرانی، ایثار، شهامت، شهادت، تربیت و یا نزول‌خواری باشد. پس از اینکه موضوع مشخص شد نویسنده باید در خصوص آن نظر خود را عنوان کند و این نظر همان پیام مقالهاست که معمولاً در انتهای مقاله با یک استنتاج خوب و مؤثر بیان می‌شود.
2ـ انواع موضوع
اصولاً هر مقاله‌نویس گرد سوژه‌هایی می‌چرخد که با نثر و روحیات وی سازگار باشد. هر چند سوژه‌ها را براساس سرویس‌های یک نشریه می‌توان به سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... تقسیم کرد اما برای تازه‌کاران تقسیمات دیگری شامل سه تقسیم زیر راهگشا خواهد بود.
الف) موضوع‌های عینی و کلی: این موضوع‌ها شامل تمام سوژه‌های سیاسی، اقتصادی، هنری و فرهنگی است که اکثر افراد جامعه با آنها ارتباط دارند مثل ترافیک.
ب) موضوع ذهنی و مبهم: شامل موضوع‌هایی هستند که مادی و ملموس نیستند و هر کس برداشت خاصی از آنها دارد مثل شهامت، حسادت و ... .
ج) طراحی یک شخصیت: برخی اوقات موضوع یک مقاله حول محور شخصیت یک فرد مثلاً یک ورزشکار دور می‌زند.
3ـ ارزیابی موضوع مقاله
قبل از نوشتن یک مقاله باید سوژه آن را به درستی ارزیابی کرد و نحوه تأثیرگذاری، جالب بودن و میزان علاقه مخاطبان را مورد توجه قرار داد. اگر تصور می‌کنید مقاله شما با اقبال عمومی خوانندگان مواجه نخواهد شد آن را ننویسید. در حقیقت اگر فکر می‌کنید حرفی برای گفتن و پیامی برای رساندن ندارید هیچگاه دست به قلم نبرید. اصولاً تهیه مقاله، زمانی مشکل می‌شود که مطلب زیادی برای گفتن وجود نداشته باشد.
4- تهیه طرح کلی مقاله<\/h3>
شباهت‌های بسیار زیادی بین داستان‌نویسی و مقاله‌نویسی وجود دارد. به همین دلیل قبل از هر چیز بهتر است به شیوه آموزش داستان‌نویسی اشاره مختصری داشته باشیم. کارشناسان نوشتن یک داستان را به پنج مرحله موضوع، پیام، طرح، اسم داستان و پرداخت داستان تقسیم کرده‌اند.
شیوه داستان‌نویسی
الف ـ موضوع: ابتدا باید موضوع داستان روشن شود. موضوع می‌تواند با توجه به محیط اطراف و خاطرات پیدا شود. موضوع بر خلاف «پیام» در پی رد یا اثبات عقیده یا نظری نیست.
ب ـ پیام: پس از انتخاب موضوع باید نظر نویسنده درباره آن روشن شود. نظر نویسنده درباره موضوع داستان را پیام می‌گویند که تمام اجزا و عناصر داستان باید در خدمت این پیام باشد.
ج ـ طرح: طرح، کلیت و چارچوب اصلی داستان است که باید قبل از نوشتن داستان آماده شود. در طرح باید نقطه شروع، بدنه و پایان قصه کاملاً روشن و واضح باشد. همچنین در طرح باید هر عمل و حادثه‌ای، علتی کاملاً روشن و منطقی داشته باشد و در آن شخصیت اصلی، حادثه اصلی، زمان و مکان داستان مشخص شود.
د ـ اسم داستان: اسم داستان باید جذاب و خوش‌آهنگ باشد اما طرح داستان را فاش نسازد.
هـ ـ پرداخت داستان:
1ـ پرداخت شخصیت در داستان:
شخصیت‌پردازی باید شامل پرداخت به خصوصیات ظاهری و اخلاقی باشد که از طریق مستقیم (مثلاً توسط یکی از شخصیت‌ها و یا نویسنده) و یا غیرمستقیم (جدال و گفت‌وگو) انجام شود.
2ـ پرداخت زمان در داستان: زمان در داستان فقط لحظاتی ذکر می‌شود که حوادث خاصی در آن زمان اتفاق افتاده باشد.
3ـ تعریف داستان: تعریف داستان به دو شیوه اول شخص و سوم شخص است.
شیوه مقاله‌نویسی
همانند داستان‌نویسی شما باید یک طرح کلی و خلاصه شده از مقاله را آماده نمایید که در آن شروع مقاله، متن مقاله و انتهای آن مشخص باشد. در طرح کلی مقاله انتخاب نکات مهم و نیز تهیه فهرستی از آنچه می‌خواهید بنویسید یکی از اصول است.
5ـ نام مقاله
هر چند احتمال دارد نام مقاله بارها تغییر کند اما انتخاب نام مقاله در ابتدا و قبل از نوشتن، شما را در نگارش مقاله یاری می‌دهد. نام مقاله بایستی در برگیرنده پیام آن مقاله باشد اما طوری که استنتاج و نظر نویسنده را درباره موضوع، فاش نکند.
6ـ جمع‌آوری اطلاعات
ذکر آمار و اطلاعات مستند به مقاله شما غنای بیشتری خواهد بخشید. مخصوصاً اگر قصد نوشتن یک مقاله تحقیقی یا علمی را داشته باشید.
اصولاً یکی از رموز موفقیت یک روزنامه‌نگار داشتن آرشیوی شخصی از تمام موضوعات مورد علاقه است آمارها، بریده جراید، کتاب‌های علمی، بروشورهای تبلیغاتی و ... همه و همه می‌توانند روزی عصای دست یک مقاله‌نویس حرفه‌ای گردند.
برای مثال اگر می‌خواهید مقاله‌ای درباره وضعیت مطبوعات در ایران بنویسید می‌باید حداقل تعداد نشریات و شمارگان چاپی آنها را به‌طور مستند بدانید.
7ـ شروع مقاله
شروع مقاله مثل «لید در خبر» می‌تواند ساده، مستقیم و خبری، باشد و می‌تواند به صورت نقل قول، امثال و حکم، شعر و یا وصفی باشد.
مقاله‌نویسان حرفه‌ای همانند خبرنگاران که به «لید» خبر اهمیت ویژه‌ای می‌دهند به آغاز یا مقدمه مقاله اهمیت می‌دهند چرا که مقدمه یک مقاله در حقیقت ویترین آن است. ویترینی که ضمن جلب نظر و توجه خواننده به مطالعه مقاله، دارای نکات جدید و تازه‌ای باشد.
در نوشتن یک مقدمه خوب تکنیک‌های زیر به کمک مقاله‌نویس خواهد آمد هر چند ذهن گسترده انسان، خلاقیت روزنامه‌نگاری و ذوق و قریحه نویسنده می‌تواند تعداد بی‌شماری از این روش‌ها را بوجود آورد.
الف ـ ساده، مستقیم و خبری
در این نوع مقدمه موضوع یا خبر برای خواننده مطرح می‌شود و سپس در یک جریان منطقی - تشریحی با نتیجه‌گیری مقاله به انتها می‌رسد.
مثال: « از یازده سپتامبر به این سو، حضور نظامی آمریکا در آسیای میانه، پررنگ‌تر شده است و این کشور بویژه در ازبکستان و قرقیزستان بر تعداد پایگاه‌های نظامی خود افزوده است. در چنین شرایطی، آقای محمد خاتمی سفر خود به این منطقه را با هدف تقویت حُسن هم‌جواری آغاز کرد ...». همشهری چهارشنبه 11/2/81.
ب ـ نقل قول و اقتباس از افکار و عقاید دیگران:
در این نوع مقدمه، نویسنده با یک جمله یا چند نوشته از افکار مشاهیر علمی، ادبی، مذهبی و ... مقاله را آغاز می‌کند این نقل‌قول باید در ارتباط با موضوع مقاله باشد و در تقویت اظهارنظر نویسنده مؤثر افتد و جذابیت لازم را ایجاد کند.
مثال: «زمانی که میشل پلاتینی برای تماشای دیدار دوستانه دو هفته پیش آلمان - آرژانتین پا به استادیوم اشتوتگارت گذاشت به محاصره روزنامه‌نگاران آلمانی درآمد و با یک پرسش زیرکانه روبه‌رو شد: «نظرتان راجع به میشائیل بالاک چیست؟»
واکنش پلاتینی خیلی ساده بود:«چیز زیادی درباره او نمی‌دانم». اما ناگهان مرد فرانسوی بارقه‌ای از شخصیت تأثیرگذار خود را به رخ کشید و با یک اشاره بی‌نظیر نشان داد که چقدر بالاک را خوب می‌شناسد: «البته بالاک همان آلمانی بزرگی است که دوبار دروازه لیورپول را باز کرد...».
ج ـ امثال و حکم
شروع مقاله می‌تواند با ذکر مثل، حکایت و روایت باشد. هر مثل و حکایتی که در ابتدای مقاله نوشته می‌شود باید با موضوع و متن مقاله هماهنگ باشد.
مثال: می‌گویند ترس برادر مرگ است، ولی کسی نگفته پدر و مادرش کیست. پدر ترس جهل است. تا انسان نسبت به کسی یا چیزی بی‌اطلاع نباشد از آن نمی‌ترسد... .
د ـ شعر: آوردن مصرع، بیت یا ابیاتی از شاعران گذشته و حال در ابتدای مقاله می‌تواند به جذابیت مقاله نیز کمک کند. البته علاوه بر ابتدای مقاله در متن مقاله می‌توان برای قدرت بخشیدن به استدلال و نظر ارایه شده، شعر، ضرب‌المثل، حکایت و روایت آورد.
هـ ـ وصفی:
مقاله‌نویسی که قلم او دارای قدرت تصویر‌پردازی و تشریح است معمولاً از چنین روشی برای شروع مقاله استفاده می‌کنند. این روش برای توصیف یک واقعه یا صحنه و عینیت بخشیدن به موضوع و قراردادن خواننده در صحنه، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مثال: «مصیبتی که هم‌اکنون عراق در آن به سر می‌برد، مصیبت آوارگی کردهای عراق در شمال و شرق مرزهای عراق با ترکیه و ایران نیست بلکه مصیبتی است برای خود رژیم عراق در بغداد». مجله الوطن‌العربی 1991.
مثال: «ژان ماری لوپن از فراز بالکن منزلش در محله اعیان‌نشین سن‌کلود منظره دل‌انگیزی از پاریس را پیش چشمان خود دارد که برج ایفل، مون پارانای و کلیسای جامع شهر را فرا رویش قرار می‌دهد». همشهری 11/2/81 .
8 ـ متن مقاله:
نویسنده بایستی قبل از نگارش متن مقاله فهرستی از آنچه می‌خواهد بنویسد (شامل اطلاعات درباره موضوع - سابقه موضوع - استدلال خود درباره موضوع که با کمک منابع مکتوب و غیرمکتوب مثل نظرات دیگران آن را محکم کند - پیام و نتیجه) تهیه کند. البته باید یادآور شد ترتیب قرارگرفتن این فهرست مطالب بستگی تام به نگارش و موضوع مقاله دارد. ممکن است سابقه موضوع پس از ذکر هدف بیاید یا در انتهای مقاله، حتی نتیجه‌گیری را می‌توان پس از شروع مقاله نوشت و سپس برای استحکام بخشیدن آن به استدلال پرداخت.
